Giáo dục giới tính trong gia đình

Ngày nay, dẫu khắp nơi thấy có nhiều người tuyên bố rằng tình dục không còn là chuyện cấm kị nữa, dẫu đâu đâu cũng đều có những kẻ chủ trương một cách thẳng thắn thái độ tự do phóng túng trong “chuyện ấy”, ta cũng phải công nhận một điều rằng là tình dục không phải là một kinh nghiệm dễ dãi.

Tình dục hay tính dục (sexuality) mà càng bị hạ cấp, càng bị làm trở nên dung tục, thì dường như càng hiện lộ rõ hơn những mặt tối và nguy hiểm của nó (như bạo lực và lạm dụng (tình dục), những biểu hiện u ám nghiện ngập, những kiểu cách thực hành tính dục đa dạng và đồi trụy, khát vọng sa đọa …) Những lối ăn nói táo tợn, dạn dĩ, những hành vi khiêu khích là biểu hiện của ý tưởng vụng về chối bỏ tính chất huyền nhiệm không thể nắm bắt được của kinh nghiệm dục tính.

Tính dục vẫn mãi là một thực tại hấp dẫn nhưng rất hàm hồ và chất chứa nhiều nguy cơ. Nó không chỉ là sự hấp dẫn do khoái cảm nhưng còn có thể mang cả đắng cay và sự xáo trộn.

Đừng dung tục hóa tính dục

Một thái độ sống hết sức quan trọng mà cha mẹ cần thông truyền cho con cái là biết tôn trọng con người như một nhân vị, kính trọng sự sống, khám phá tính dục như một huyền nhiệm lớn lao, hấp dẫn nhưng với thái độ kính trọng.

Quan tâm đến vấn đề này, chúng ta cần xem xét hai khuynh hướng thái độ cũng như định hướng sống cho những người trẻ ngày nay.

Trước hết, khuynh hướng thứ nhất muốn xem giá trị biểu tượng của tính dục, ý nghĩa thông giao (communicative) và trao đổi của nó cần phải được làm sáng tỏ hơn bao giờ hết. Người ta không thể tách biệt tính dục và tình cảm. Để thỏa mãn trọn vẹn và mãnh liệt tính dục, người bạn tình (partner) chỉ tỏ tình hay bộc lộ tình cảm mình cách chung chung là không đủ, tình cảm người đó còn cần phải được trải nghiệm để chứng tỏ sự chín chắn, có ý thức và thành thực.

Ngày càng có nhiều thanh thiếu niên hiểu và chia sẻ sự thật đó dẫu nó đòi hỏi nhiều nỗ lực dấn thân hơn. Ở châu Âu chẳng hạn, trong những năm gần đây độ tuổi trung bình lần đầu tiên có quan hệ tính dục đang tăng lên. Đó là một điều rất có ý nghĩa.

Đàng khác, khuynh hướng thứ hai có vẻ nhiều hơn và được ủng hộ đặc biệt bởi văn hóa môi trường sinh thái. Những người này xem việc tìm khoái lạc tính dục tự thân như là một mục đích. Tiêu chuẩn mà họ chọn là sự thỏa mãn nhất thời ở mức tột đỉnh. Còn dấn thân vào chuyện tình yêu được cho là nguy hiểm; tự ràng buộc mình với một bạn tình chỉ sinh phiền muộn, đau khổ và bị vỡ mộng. Họ cho rằng tốt hơn chỉ nên phiêu lãng với những gặp gỡ qua đường dễ dãi và tình cờ, họ cảm thấy như thể là mình không cần đến tình yêu mà chỉ cần cảm giác khoái lạc. Kinh nghiệm tình dục bị mất đi giá trị biểu tượng của nó và giá trị của một sự dấn thân đích thực và vô điều kiện của hai con người và bị biến chất thành ra như một sự phô bày thân thể, thỏa mãn dễ dãi.

Người ta không quan tâm đến chính con người đối tác, tức là người bạn tình, mà chỉ để ý đến vẻ đẹp cơ thể người ấy và sự ban phát lạc thú do nó đem đến. Não trạng đó mở đường cho bao nhiêu hình thức ít nhiều mang tính chất mua bán đổi chác liên hệ đến tình dục, hoặc những hình thức phô bày mới và rất phổ biến thứ tình dục chỉ biết tìm kiếm cảm giác mà không có một gặp gỡ liên vị nào cả. Tình dục bị giản lược chỉ còn là một chức năng đơn thuần tìm kiếm lạc thú của riêng từng cá nhân: một thứ tình dục tột đỉnh và xâm lấn mọi ngõ ngách nhưng lại vô trách nhiệm và phi ngã vị. Cũng phổ biến thứ tình dục muốn hưởng lạc đẩy cảm giác lên “mức cực mạnh nhưng lại ít cảm xúc”. Những người làm cha làm mẹ bởi chính kinh nghiệm của mình họ biết rằng một quan hệ thân mật giả thiết đòi hỏi người ta phải dấn mình cùng với một sự chín muồi nào đó về tình cảm, và, điều đó, đối với đứa con niên thiếu của họ là chưa thể đạt được, cần có thời gian chuẩn bị và vun trồng cho con bằng một sự đầu tư giáo dục thật thích hợp và mạnh mẽ.

Thực vậy, nét đặc trưng của tuổi mới lớn thường biểu lộ trong những mối quan hệ là tìm sự thỏa mãn tức thời, bận tâm làm sao chinh phục được tình cảm của đối tượng. Những đặc điểm này, hẳn là có liên hệ đến quá trình tiến triển theo lứa tuổi, dẫn các bạn trẻ đến chỗ bù đắp những chiều sâu mà mình chưa đạt tới bằng những lối mở chiều rộng (như yêu vội sống cuồng, chạy theo những đam mê ngây dại và nhất thời, dấn mình vào những trải nghiệm mới lạ nhưng mong manh của đời đôi lứa) và bằng những vỏ bọc bên ngoài ấn tượng (như lối ăn nói tục tĩu, thái độ gây hấn, thụ hưởng và lan truyền các ấn phẩm khiêu dâm).

Ngày nay, hơn bao giờ hết, thời kì chuẩn bị cho một tình yêu đích thực thật là quan trọng. Sự tiết dục cũng có giá trị của nó, nếu được hiểu không phải như một sự đè nén và chối bỏ thân xác và các xung năng của nó, nhưng như một triển vọng hấp dẫn nhưng không dễ dãi hướng về một sự thỏa mãn tính dục với chất lượng mới.

Những kiểu sống mới đời đôi bạn như hiện nay thực ra rất là bận rộn. Kỳ vọng về một tình yêu “vĩnh cửu”, một tình yêu “duy nhất và độc hữu”, tiêu biểu cho một tình yêu lãng mạn không còn chắc chắn và được bảo đảm nữa. Ngược lại, người ta giả định phải có một cam kết, không bao giờ dứt điểm, nhằm xây dựng và củng cố một tương quan đặt cơ sở trên sự bình đẳng, trên những nhu cầu rõ ràng thẳng thắn của cả hai người, trên một thỏa thuận trong đó sự thân mật và nỗi đam mê được quí trọng và nuôi dưỡng theo một cảm quan chung, còn tình yêu phải chịu tan biến. Thiếu một khung giá trị đạo đức khả dĩ giúp ngăn chặn những tình cảm tiêu cực tác hại, lại còn không có một kế hoạch đời sống lứa đôi để thường xuyên tham khảo, sinh hoạt tính dục vẫn mãi bị thúc ép bởi cảm giác “trống trải”, để đi tìm một cảm giác viên mãn vốn luôn mong manh và càng trở nên bi đát hơn khi nhu cầu tình yêu càng bộc lộ mạnh mẽ trong một xã hội phức tạp, cạnh tranh và đầy bất trắc.

Trong những lúc sống thân mật và đam mê, những cử chỉ, hành động và lời nói dành cho nhau luôn diễn tả một hứa hẹn, tiên báo một cam kết. Nếu như điều ấy không được thực hiện có thể người ta rất đau khổ vì thất vọng hay vì cảm thấy mình bị lừa dối. Như thế đó, thực tế không hoan lạc và vui thú như có vẻ đã hứa hẹn, tính dục hóa thành một kinh nghiệm chỉ gây thương tổn đau đớn và tồi tệ.

Chỉ sau một thời gian chuẩn bị dài vừa đủ để nhận biết ý nghĩa và giá trị của sự tự chủ, quan hệ tính dục mới diễn tả sự hiến thân chân thật và bền vững.Tính dục như là một ngôn ngữ cần phải được học, được tinh luyện, đào sâu, với một sự cam kết kéo dài suốt cuộc đời. Người ta sẽ không tránh được việc biến người bạn mình thành như một thứ phương tiện và như thế có nghĩa là tình yêu chấm dứt, nếu như những hành vi tính dục không phải là cao đỉnh của một sự hòa hợp đã có trong những mặt khác của cuộc sống. Điều mà người ta không thể thực hiện trong đời sống thường ngày không thể được bù đắp trong nỗi say đắm của quan hệ tình dục. Bực dọc cáu kỉnh, thiếu khoan dung hay chấp nhất, ích kỉ, tất cả những cái đó không tự động biến thành dịu dàng, cảm thông, đối thoại trong quan hệ tình dục. Hoan lạc tình dục là biểu lộ của một gặp gỡ thật sự đôi bạn đã có rồi qua những khía cạnh khác của con người.

Để có sự thỏa mãn và cảm giác an toàn quan hệ tình dục cần trải nghiệm một hành trình khám phá, lắng nghe, kiên nhẫn đối với nhau. Bởi lẽ trong những kinh nghiệm đầu tiên nhất là khi chưa chín muồi, quan hệ thường chỉ mới là một tình yêu trong mộng tưởng, vẫn còn trong sự hướng vọng đến một tương lai đẹp.
Tính dục thỏa đáng là một kinh nghiệm thực sự đã chín chắn vì nó giả thiết người ta có những khả năng chỉ có được khi trưởng thành. Ngược lại không đúng. Thực hành tính dục, tự thân và tại thân, nó không làm cho tình yêu chín muồi.

Là nam là nữ

Tính dục không đơn tính nhưng lưỡng tính: là nam và là nữ. Đàn ông hay là đàn bà không phải là những cái nhãn được gắn vào con người của ta lúc sinh ra. Cha mẹ cho con chất liệu di truyền định cấu trúc giới tính nhưng không dừng lại ở đó. Như là một người đàn ông và như là một người đàn bà, cha mẹ, trong toàn thể lối sống của mình, trở thành mẫu cho con cái định hình nhân cách trong cả quá trình dài xây dựng căn cước giới tính của chúng. Trong sự kết hợp hòa điệu giữa cha mẹ, gia đình trở thành một sân khấu nhỏ trong đó mỗi người học sống vai của mình. Những yếu tố của môi trường xã hội cũng ảnh hưởng lên sự định hình căn cước giới tính và lên quá trình thích ứng với cách sống của mẫu phái tính là nam hay nữ. Thế nhưng, về mặt này, chúng ta không nên xem thường bất cứ điều gì. Các vai trò thuộc phái tính đã bị xáo trộn bởi biến chuyển xã hội. Không còn vai trò chức năng nào là không thể linh động và được quyết định trước: cả căn cước giới tính (là nam hay nữ) người ta cũng có thể chọn lấy cho mình.

Trong tình hình bất định về phái tính như thế, các giai đoạn phát triển lứa tuổi cũng như chính kinh nghiệm về các độ tuổi càng ngày càng mù mờ hơn, con cái chúng ta cũng gặp nhiều khó khăn nhọc nhằn để định hình chính bản thân chúng.

Khi cuộc sống đôi lứa bị qui hướng quá nhiều về cực bổn phận làm cha và làm mẹ (càng hiệu quả khi các vai trò càng hoán đổi được cho nhau) thì tương quan và sự hòa điệu giữa người đàn ông và người đàn bà (càng giúp ích cho sự định hình nhân cách con cái khi căn cước giới tính của họ càng rõ và phân biệt) càng bị nghèo nàn đi. Hơn nữa, ngoài những khó khăn của đôi lứa, ngày nay người ta còn xét thấy có cả sự khủng hoảng của căn tính nam giới. Người ta có thể xác định trong số nhiều hiện tượng hai dấu hiệu đáng quan ngại tạo nên khủng hoảng này, đó là: văn hóa khiêu dâm càng ngày càng lan tràn và sự bùng nổ các hình thái bạo lực và lạm dụng tình dục nghiêm trọng. Đó là hai hiện tượng tiêu biểu thuộc khu vực nam giới.

Có lẽ chúng ta nên xem việc thụ hưởng những văn hóa vật thể khiêu dâm đó như một hành động tiềm thức, bù trừ cho những khó khăn và thất bại trong quan hệ riêng tư thân mật. Nam giới có lẽ ít được chuẩn bị hơn người bạn đời nữ giới của mình để đối phó với những khó khăn này. Đàn ông gặp khó khăn trong việc này vì nó thuộc lãnh vực truyền thông cảm xúc với chính mình và với người khác trong một bối cảnh bình đẳng. Đó là một phản ứng đối với nỗi khó khăn phải thích nghi với cuộc cách mạng nhanh chóng và dễ gây choáng váng về căn tính nữ giới.

Phụ nữ không còn chấp nhận để đàn ông chiếm ưu thế trên bình diện tính dục. Cuộc sống lứa đôi đã trở thành một cuộc hành trình mở ra cùng với những nhu cầu mới và những tâm trạng lo âu mới.

Những giai đoạn phát triển tâm lí-tính dục

Cha mẹ có một ảnh hưởng sâu đậm trên quá trình xác lập căn cước giới tính của con cái mình không như bất cứ một tương quan xã hội nào có thể tác động. Từ những phản ứng chủ quan khi biết được phái tính của đứa con sắp hạ sinh cho đến những thái độ và chọn lựa mà họ chấp nhận (như đặt tên cho con, chọn những đồ chơi và áo quần, những cách biểu lộ tình cảm đối với con trẻ) gia đình có một vai trò quyết định và đóng góp rất lớn cho xã hội những con người có khả năng sống căn cước giới tính của mình một cách hoan hỉ và tích cực.
Những giai đoạn phát triển tâm lí-tính dục của con cái đang lớn cũng đồng thời đặt ra cho cả cha và mẹ những mục tiêu giáo dục phải xác định và chứng thực.

Trong giai đoạn ấu thơ sự phát triển tâm lí của em bé được hướng dẫn bởi nguyên tắc thỏa mãn nhu cầu ngay tức thì. Dần dần khi sự tin tưởng của bé vào mẹ ngày càng lớn lên, tiêu chuẩn này không còn được ưu thế nữa. Những bước khởi đầu, những lời lẽ đầu tiên, những hình thái ban đầu bé hội nhập vào xã hội con người bắt đầu tiến trình tách li dần khỏi mẹ. Khoảng tám tháng tuổi bé có thể phân biệt bản thân mình khác với thực tại xung quanh.

Đến khoảng bốn hay năm tuổi bé bắt đầu có những tình cảm thù ghét hoặc trìu mến đối với mẹ cha (thời kì Oedipus, theo S. Freud). Đó là một giai đoạn đặc biệt tinh tế: thời của những ganh tị, của những hình ảnh tưởng tượng bị cấm đoán, của sự khẳng định bản thân và kình địch của bé trai đối với cha, bé gái đối với mẹ.

Cuối thời kì thơ ấu, một số nét tự lập đầu tiên nơi em bắt đầu chín dần và sự phụ thuộc mẹ cha cũng giảm bớt dần. Khả năng yêu thương có nhiều hơn. Phát triển những khả năng quan trọng như tư duy ẩn dụ, hiểu biết bằng biểu tượng. Học biết thương lượng bình yên với những xung lực bản năng của mình.

Chuyển tiếp sang tuổi thiếu niên là thời tiền dậy thì, bao hàm sự biến đổi rõ ràng các nội tiết tố đánh dấu khởi đầu một sự thay đổi quan trọng trong cơ thể. Cơ quan sinh dục phát triển cùng với các đặc trưng giới tính thứ yếu. Cơ thể đang chuyển biến làm em lo lắng và thắc mắc, điều đó tạo nên những tình cảm lẫn lộn và bất ổn trước những xung năng trỗi dậy và đồng thời phát sinh hướng chiều về những cảm xúc mạnh mẽ.

Một sự kiện rất quan trọng đối với bé gái cần được quan tâm chăm chút với sự trân trọng là sự xuất hiện kinh nguyệt lần đầu tiên như dấu hiệu bắt đầu thành một thiếu nữ. Giới tính chín dần khi em hòa hợp được với thể xác mình. Hòa hợp với đấng sinh thành cùng phái tính với mình sẽ giúp em rất nhiều nhìn nhận và đón nhận chính mình.

Tính dục luôn là một thực tại biến chuyển, nó có thể thoái hóa, dừng lại hoặc tiến triển, thế nhưng lao động, vốn đã khởi sự từ tuổi thơ ấu và tiếp tục trong thời niên thiếu, sẽ đặt những cơ sở chắc chắn cho một cuộc sống thăng bằng luôn luôn mới mẻ.

Cùng nhau làm cha làm mẹ

Để trưởng thành tình cảm và tính dục cần có thời gian dài cho những biến đổi và để đảm nhận trọn vẹn những thay đổi đó. Thổ lộ những tâm tư thầm kín với cha hay với mẹ cũng như chính khuôn mẫu của cha mẹ là sự trợ giúp và tham vấn an toàn nhất. Gặp một người đàn bà và một người đàn ông như đôi bạn là cha và là mẹ mình có thể giúp con hiểu về vẻ đẹp và sự khó nhọc của tuổi tăng trưởng, về sức mạnh (nhưng cũng là điểm yếu) của giao tiếp tình cảm, về sự phong nhiêu của tình yêu con người. Không nơi nào hơn tình yêu thương gia đình góp phần vào việc tái thiết lại sự liên kết vốn thâm sâu giữa tính dục và sự sinh sản, là những chiều kích ngày nay người ta sống như những mặt tách biệt, độc lập với nhau. Sinh sản là một hành động có cả người đàn bà lẫn đàn ông tham dự vào. Điều kiện lí tưởng cho một giáo dục giới tính bình lặng là sự hiện diện của cả cha và mẹ và cùng hợp tác trong các vai trò khác nhau và bổ túc cho nhau. Những người đang làm cha mẹ cần quan tâm đến điều này, đó là: các bạn trẻ mà đã có một hình ảnh tiêu cực về người cha hoặc không đẹp về người mẹ của mình, họ sẽ gặp khó khăn lớn khi tạo lập tương quan với thực tại, khi xây dựng căn tính của chính mình.

Kết luận

Ngày nay các bậc cha mẹ cần quan tâm đến giáo dục tình yêu cho con cái đang lớn không chủ yếu bằng những cấm đoán hay mệnh lệnh, nhưng cần nhấn mạnh đến sự thật này: là tính dục không thể tách rời khỏi tương quan con người, hiểu theo nghĩa trọn vẹn của nó, và hơn nữa, nên giới thiệu viễn ảnh rất đẹp mà Kinh Thánh trình bày về tính dục con người như là tặng phẩm dành cho nhau liên hệ đến toàn thể con người cả hồn-xác. Cần lên án như là phi nhân lối thực hành tính dục không tình yêu, vì điều đó hạ giá trị và làm nghèo nàn đi ý nghĩa của tính dục, thậm chí trở nên như một hành vi mua bán đổi chác. Trái lại cổ võ sự cao cả của tính dục con người hiểu như một cuộc sống hiến dâng. Chỉ trong tương quan hoàn toàn nhân bản con người mới có thể thực hiện được chính bản thân mình và do đó được hạnh phúc. Đức khiết tịnh kitô giáo là một phẩm chất giúp hòa nhập và hòa hợp tính dục với toàn thể con người, giúp ta sống tính dục như một thứ năng lượng để thăng tiến. Khiết tịnh là ẩn dụ đẹp nhất của ân sủng vì nó có khả năng giao hòa được giữa tự do với kỉ luật, giữa tính bộc phát và sự vượt trên những điều kiện ràng buộc của thân xác, giữa tính sáng tạo và sự nhạy cảm, giữa trí thông minh và niềm hoan hỉ, giữa tình cảm con người và cảm thức về mầu nhiệm.

Lm. Luy Nguyễn Anh Tuấn
Tổng thư ký UBMV Gia đình